Năm 2022 Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ KH&CN tỉnh Sóc Trăng thực hiện nhiệm vụ thường xuyên theo chức năng “Xây dựng mô hình nuôi cấy mô giống khóm MD2, hoa lan và hoa thược dược phục vụ chuyển dịch cơ cấu cây trồng tại tỉnh Sóc Trăng”. Với mục tiêu hoàn thiện quy trình nuôi cấy mô các cây trồng trong nhiệm vụ đề ra, cung cấp cây giống khỏe, sạch bệnh và có chất lượng tốt đạt hiệu quả kinh tế cao. Góp phần chuyển dịch cơ cấu cây trồng trong sản xuất nông nghiệp tại tỉnh Sóc Trăng. Thược dược thuộc họ Cúc, có nguồn gốc từ Mexico và Nam Mỹ. Về hoa Thược dược là một trong những đối tượng được thị trường ưa chuộng, sản phẩm về hoa được tiêu thụ rất rộng rãi trong tỉnh cũng như ngoài tỉnh đặc biệt vào các dịp lễ, Tết, do đó việc cung cấp giống hoa bằng phương pháp nuôi cấy mô có khả năng phát triển đáp ứng về tính đồng nhất và chất lượng cung cấp cho nhu cầu của thị trường. Sơ lược quy trình, có thể tóm lược như sau:

Quy trình nhân giống hoa Thược Dược bằng phương pháp nuôi cấy  

1.     Khử trùng mẫu ban đầu và tạo mẫu gốc sạch bệnh phát triển tốt

Mẫu hạt được chọn từ các đơn vị sản xuất có uy tín, màu sắc và dạng hoa tùy thuộc vào sở thích hoặc nhu cầu của thị trường.

Khử trùng hạt bằng natri hypochlorite 5% trong 15 phút. Sau đó rửa mẫu hạt 3 lần bằng nước cất vô trùng.

Tiếp tục khử trùng bằng ethanol 70⁰ trong 15 phút, sau đó rửa lại bằng nước cất vô trùng.

 Gieo hạt trên môi trường MS có bổ sung 30 g/l sucrose và 7 g/l agar, pH môi trường là 5,8 ± 0,1.

Ủ hạt trong tối 7 ngày đến khi có dấu hiệu nảy mầm thì chuyển sang phòng sáng. Phòng nuôi cấy được chiếu sáng 16 giờ/ngày với cường độ ánh sáng là 2.000 đến 3.000 lux, nhiệt độ phòng 25 ± 2 ⁰C.

Ngoài ra, có thể lấy mẫu ban đầu từ đỉnh sinh trưởng của cây mẹ. Chọn cây mẹ phát triển tốt, sạch bênh. Cắt  đỉnh sinh trưởng từ cây mẹ và đem khử trùng bằng natri hypochlorite 5% trong 15 phút sau đó rửa mẫu đỉnh 3 lần bằng nước cất vô trùng. Tiếp tục khử trùng bằng ethanol 70⁰ trong 15 phút sau đó rửa lại bằng nước cất vô trùng.

Cấy đỉnh sinh trưởng trên môi trường MS có bổ sung 30 g/l sucrose và 7 g/l agar, pH môi trường là 5,8 ± 0,1.

Ủ hạt trong tối 7 ngày đến khi có dấu hiệu nảy mầm thì chuyển sang phòng sáng. Phòng nuôi cấy được chiếu sáng 16 giờ/ngày với cường độ ánh sáng là 2.000 đến 3.000 lux, nhiệt độ phòng 25 ± 2 ⁰C

2. Xác định nồng độ NAA, BA ảnh hướng đến quá trình nhân chồi của hoa Thược Dược

Chồi hoa Thược Dược thu được từ quá trình tạo mẫu gốc, được cấy truyền vào môi trường MS có bổ sung chất điều hòa sinh trưởng thực vật với các nồng độ khác nhau  nhằm để khảo sát ảnh hưởng của BA và NAA đến khả năng nhân nhanh chồi hoa Thược Dược. Thí nghiệm được bố trí  cố định nồng độ NAA 1 mg/l khảo sát ba khoảng nồng độ BA lần lượt là 0, 0,5, 1,5 mg/L sau thời gian 15 ngày quan sát 2 mẫu.

3. Nhân chồi hoa Thược Dược và theo dõi quá trình phát triển của chồi

Đốt thân cây hoa Thược Dược sẽ được cấy truyền trên môi trường MS có bổ sung 30 g/l sucrose, 8 g/l agar, pH 5,8, nồng độ BA, NAA 1 mg/l. Môi trường được hấp khử trùng ở 121 ⁰C áp suất 1 atm, thời gian 15 – 18 phút. Nhiệt độ phòng tăng trưởng là 25 ± 2 ⁰C, ánh sáng 16.000 – 20.000 lux, thời gian chiếu sáng là 16 giờ/ngày.

4. Tái sinh cây hoa Thược Dược hoàn chỉnh

Đốt thân cây hoa Thược Dược sẽ được cấy trên môi trường MS có bổ sung 30 g/l sucrose, 8 g/l agar, pH 5,8, nồng độ IBA từ 0,1 – 0,3 mg/l. Thời gian nuôi cấy là 14 ngày.

5. Thuần dưỡng cây hoa Thược Dược hậu nuôi cấy mô

Cây hoàn chỉnh sẽ được rửa sạch agar, sau đó ươm trên khay xốp giá thể ươm hoa là xơ dừa, nhiệt độ vườn ươm phải đảm bảo từ 25 - 32 ⁰C, ẩm độ 75 - 80%, ánh sáng 40%. Sau 7 ngày cây con sẽ tạo rễ và lá mới.

Chuẩn bị giá thể: Giá thể trồng trên vỉ nhựa bao gồm:  Mụn dừa+ tro trấu theo tỷ lệ: 1:1 Sau khi phối trộn giá thể trồng tiến hành tưới tạo ẩm khoảng 70%.

Tiến hành cấy vào vỉ nhựa: Sau khi giữ trong khay nhựa một ngày sẽ được đem ra cấy vào vỉ nhựa ươm. Chú ý giữ ẩm cho cây liên tục trong quá trình cấy, có thể vừa cấy vừa phun giữ ẩm xen kẽ nhau tránh tình trạng số lượng cây nhiều, thời gian cấy lâu sẽ làm mất ẩm.

Sau 15 ngày khi cây hoa thược dược ra rễ thích ứng tốt với điều kiện môi trường bên ngoài tiến hành vô túi bầu cho từng cây con.

Chuẩn bị bầu cấy: Bầu cấy có kích thước 12x12cm, chất trồng bao gồm: Trấu + mụn dừa + tro trấu theo tỷ lệ: 0,5:2;1.

Tiến hành cấy hoa vô bầu. Giữ ẩm liên tục trong 3 ngày đầu tiên. Tưới kích thích ra rễ 02 gam/10 lít nước sạch, cách 2 ngày tưới 1 lần, tưới vào buổi sáng. Tưới hết 1 tuần. Tưới mù nước cho lá ướt.

Chế độ chăm sóc: Sau 3 ngày thược dược sẽ phục hồi lại. Có thể bớt số lần phun xuống, chỉ cần giữ ẩm chất trồng là được.

Tiếp tục chăm sóc hoa theo chế độ đó trong khoảng 40 ngày hoa sẽ đạt chiều cao 10-13 cm bắt đầu vô bầu.

Trong quá trình này câng theo dõi thường xuyên hoa để đảm bảo nhiệt độ và ánh sáng thích hợp. Bổ sung thêm giá thể cho cây hoa khi hoa có kích thước lớn hơn. Cần bổ sung cho cây thuốc kích thích rễ mỗi tuần một lần tưới.

Cây hoa phát triển tốt trong điều kiện thoáng mát (khoảng 50% ánh sáng). Thường xuyên tưới nước vào buổi sáng sớm, không tưới vào buổi chiều vì cây sẽ dễ bị nhiễm bệnh. Có thể tưới bằng nhiều cách như tưới phun sương, tưới nhỏ giọt... nhưng phải đảm bảo vừa đủ ẩm độ làm mát cho cây. Khi hoa đã nở chỉ nên tưới gốc, không tưới vào lá và hoa, không tưới quá đẫm vì cây dễ bị thối.

Sau trồng 7-10 ngày tưới phân bón và thuốc kích thích rễ với nồng độ 3 gam/10 lít nước sạch,cách 2 ngày tưới 1 lần, tưới vào buổi sáng. Tưới hết 1 tuần tưới mù nước cho lá ướt.

Sau đó bón thúc phân Urê  400g/10 lít nước tưới mù nước cho lá ướt, cách 5 ngày tưới 1 lần

Có thể dùng phân NPK, lượng bón NPK 5-7 ngày/lần mỗi lần sử dụng 50 gam/10 lít nước tưới mù nước cho lá ướt. Tiếp tục chăm sóc hoa thược dược cho đến khi cây đạt chuẩn để ra hoa. Trong quá trình theo dỏi có thể bổ sung thêmthuốc phòng trừ bệnh cho cấy tưới luân phiên các loại thuốc trừ nấm, duyệt khuẩn giúp cây giống phòng một số bệnh do nấm; định kỳ 3-4 tuần/ lần

Khi cây thược dược đã ra nụ hoa giảm lượng phân bón cho cây lại. Sử dụng phân  bón lá + NPK 5-7 ngày/lần mỗi lần sử dụng 10gam/10 lít nước tưới mù nước cho lá ướt. Dùng bình xịt tưới nước 3 lần/ngày tuỳ theo mùa nắng hay mùa mưa. Chú ý chỉ tưới nước ướt lá, tưới sương giữ ẩm để cho cây ra hoa.

Việc thực hiện nhiệm vụ được tiến hành trên cơ sở sản xuất cây giống cấy mô khỏe mạnh và chất lượng, giúp nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế; từ đó, sẽ có tác động tích cực về mặt xã hội, góp phần cải thiện thu nhập cho hộ nông dân. Ứng dụng và chuyển giao những tiến bộ khoa học, kỹ thuật vào sản xuất và đời sống để phục vụ cho người dân vùng nông thôn là một nhu cầu thực tế, phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước hiện nay.

Trần Ngọc Hân