Trong khuôn khổ nhiệm vụ Thường xuyên theo chức năng  “Xây dựng mô hình nhân giống cây hoa và chuối bằng phương pháp nuôi cấy in vitro tại Trại Thực nghiệm Công nghệ sinh học" do Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ KH&CN tỉnh Sóc Trăng chủ trì và thực hiện. Trung tâm Khoa học và Công nghệ Bến Tre chuyển giao Quy trình nhân giống cây chuối bằng phương pháp nuôi cấy in vitro cho Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ KH&CN tỉnh Sóc Trăng, quy trình có thể tóm lược như sau:

Chọn cây lấy mẫu

Cây lấy mẫu có các đặc điểm sau: Cây Chuối khỏe mạnh sinh trưởng và phát triển tốt, đang trong giai đoạn sinh trưởng, cây chuối có chiều cao từ 0,5-1m. Chọn lọc cây mẹ đầu dòng là một trong những bước quan trọng đảm bảo chất lượng cây con sau này. 

           Vô trùng mẫu cấy

Các mẫu chuối đã được cắt nhỏ gọn, làm sạch từ vườn, sau đó được rửa sạch bằng xà phòng và nước máy để sạch các và bụi trước khi khử khuẩn. Mẫu tiếp tục được ngâm trong cồn 70 độ, với thời gian 1 phút sau đó được rửa bằng nước cất vô trùng 3 lần rồi đem khử trùng bằng dung dịch Javel 100% lắc đều trong 15-20 phút. Sau đó rửa mẫu bằng nước cất vô trùng 3 lần.Trong quá trình xử lý, mô cấy được để ngập hoàn toàn trong dung dịch diệt nấm, diệt khuẩn. Sau khi xử lý xong, mô cấy được rửa sạch nhiều lần bằng nước cất vô trùng (tối thiểu 3 lần), loại bỏ những phần bị hoại tử bởi tác nhân vô trùng, sau đó hủy đỉnh và chuyển mẫu cấy môi trường MS+IAA 0,1 mg/l+BA 5 mg/l..

 Điều kiện nuôi mẫu: mẫu được đặt trong phòng dưỡng cây có nhiệt độ từ 25-28^oC. Cường độ chiếu sáng là 3.000 lux, và ẩm độ là 70-80%, pH môi trường 5,8-6,0. Thời gian thực hiện 30 ngày

Tái sinh, nhân nhanh cụm chồi

Mẫu chuối sau khi vô trùng được nuôi cấy 30 ngày sẽ hình thành những cụm chồi (mỗi mẫu cấy đạt từ 6-8 chồi). Cụm chồi được tách riêng rẽ từng cụm có từ 2-3 chồi, các chồi trong cụm được làm gọn sau đó được huỷ đỉnh chuyển sang môi trường MS+IAA 0,1 mg/l+BA 5 mg/l.

Mẫu được đặt trong phòng nuôi cấy có nhiệt độ từ 25-28^oC cường độ chiếu sáng là 3.000 lux, thời gian chiếu sáng khoảng 12 giờ/ngày và ẩm độ là 70-80%, nuôi mẫu trong 28 ngày

Nhân nhanh, kéo dài chồi

Cụm chồi được tách riêng rẽ từng cụm có từ 2-3 chồi, các chồi trong cụm được làm gọn sau đó được huỷ đỉnh chuyển sang môi trường có nồng độ MS+NAA 0,1 mg/l+BA 3 mg/l. Khi số lượng chồi đạt tối đa, tiến hành tách cụm chồi để cấy truyền lần tiếp theo. Khi số lượng chồi đạt số lượng yêu cầu sau nhiều lần cấy truyền, tiến hành chuyển qua giai đoạn tái sinh cây con.

Điều kiện nuôi mẫu: Mẫu được đặt trong phòng dưỡng cây có nhiệt độ từ 25-28^oC. Cường độ chiếu sáng là 3.000 lux, và ẩm độ là 70-80%, pH môi trường 5,8-6,0. Thời gian 1 lần cấy chuyền là 32 ngày. Thời gian thực hiện: 32 ngày.

Tái sinh cây con hoàn chỉnh

Các chồi con có chiều cao và lá phát triển tốt trong cụm được tách ra riêng lẻ và cấy vào môi trường MS + IAA 0,1mg/l có bổ sung thêm 2 g/l than hoạt tính nhằm giúp cây ra rễ tốt hơn. Sau 45 ngày nuôi cấy cây Chuối có từ 6- 10 rễ, cao từ 10-12 cm, thân, lá phát triển tốt chuẩn bị đưa ra vườn ươm.

 Điều kiện nuôi mẫu: Mẫu được đặt trong phòng dưỡng cây có nhiệt độ từ 25-28^oC. Cường độ chiếu sáng là 3.000 lux, và ẩm độ là 70-80%, pH môi trường 5,8-6,0. Thời gian thực hiện: 45 ngày.

Cây con hậu nuôi cấy mô

Giai đoạn từ chai ra luống:

 Chuối trong chai khi đạt chiều cao đến miệng chai, có màu xanh đậm. Chuối cần làm quen ánh sáng tự nhiên trước khoảng 1 tuần trước khi ra để tránh hiện tượng chuối quá giòn, dễ bị dập gãy trong quá trình ra khỏi chai.

Chuẩn bị dụng cụ: Khay đựng chuối, chậu hoặc thao nước sạch.

Bước 1: Mở miệng chai, trút ngược cả chuối và agar vào chậu nước đã chuẩn bị, nhẹ tay, gọn tránh làm dập gãy cây. Nhúng cho ướt chuối và tiến hành lặt bỏ phần rễ, lá chân có dính agar. Sau đó nhúng lại vào nước sạch và xếp vào khay. Chú ý phân loại chuối lớn nhỏ để dễ chăm sóc khi ra vườn ươm.

Bước 2 giữ ẩm: Sau khi xếp hết vào khay, để khay nơi thoáng mát, chuối cần được giữ ẩm trong khay 1 ngày trước khi lên luống. Chú ý giữ ẩm bằng cách phun nước sạch liên tục không để khô lá, nếu khô lá chuối sẽ héo, rũ rất khó phục hồi khi lên luống. Không dùng phân thuốc trong giai đoạn này.

 Bước 3: Cấy lên luống

 Điều kiện nhà trồng: Ánh sáng cần giảm còn khoảng 60%, nhiệt độ tối ưu 25-30^oC.

 Chuẩn bị luống: Chất trồng trên luống bao gồm: Trấu + mụn dừa + tro trấu  tỷ lệ: 0,25:1:0,75 sau khi phối trộn chất trồng tiến hành tưới tạo ẩm khoảng 70%. Chiều cao luống khoảng 30cm là tốt nhất, chiều rộng vừa tay cấy, chiều dài tùy ý.

Tiến hành cấy: Chuối sau khi giữ trong khay một ngày sẽ đem ra cấy trên luống với khoảng cách cây cách cây, hàng cách hàng là 5 cm. Chú ý giữ ẩm chuối liên tục trong quá trình cấy, có thể vừa cấy vừa phun giữ ẩm xen kẽ nhau tránh tình trạng số lượng cây nhiều, thời gian cấy lâu sẽ làm chuối mất ẩm.

Bước 4 : Chăm sóc chuối trên luống

Giữ ẩm chuối: Sau khi cấy, chuối cần giữ ẩm liên tục, không để khô lá trong 3 ngày đầu.

Chế độ chăm sóc: Sau 3 ngày chuối sẽ phục hồi lại. Có thể bớt số lần phun xuống, chỉ cần giữ ẩm chất trồng là được.

Tiếp tục chăm sóc chuối theo chế độ đó trong khoảng 45 ngày chuối sẽ đạt chiều cao 15-20 cm bắt đầu vô bầu.

Thời gian thực hiện 45 ngày từ ngày cấy lên luống cho tới khi vô bầu.

 Giai đoạn từ luống vô bầu:

 Chuẩn bị bầu cấy: Bầu cấy có kích thước 12x12cm, chất trồng bao gồm: Trấu + mụn dừa + tro trấu theo tỷ lệ: 0,5:2;1. Tiến hành cấy chuối vô bầu. Giữ ẩm liên tục trong 3 ngày đầu tiên.

Chăm sóc chuối trong bầu

 Tiếp tục chăm sóc chuối theo chế độ như giai đoạn trên luống khoảng ít nhất 20 ngày sau chuối đạt chiều cao > 25 cm thì đạt theo tiêu chuẩn trồng, tiến hành xuất bán. Thời gian thực hiện 20 ngày từ ngày cấy lên luống cho tới khi vô bầu.

Tiếp nhận từ quy trình trên Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ tỉnh Sóc Trăng tổ chức nhân giống và theo dõi quá trình phát triển của 5.000 cây chuối. Tỷ lệ sống của cây chuối (vào túi bầu) đạt trung bình 87,54%. Cây chuối có chiều cao > 25 cm, có từ 3-4 lá; cây khỏe mạnh.

Nhân giống cây chuối bằng phương pháp nuôi cấy in vitro như trên mang  nhiều ưu điểm hơn so với nhân giống bằng phương pháp truyền thống, cây chuối từ cấy mô có nhiều ưu điểm vượt trội hơn: chất lượng giống cấy mô cao hơn, kích cỡ cây giống đồng đều, sức đề kháng của cây giống cũng cao hơn, sâu bệnh giảm đáng kể, đồng thời nông dân có thể chủ động được lịch thời vụ. 

Nguyễn Văn Lĩnh