Việc nhân giống hoa lan bằng phương pháp cấy mô giúp người trồng có thể nhân giống hàng loạt với số lượng nhiều, thời gian tiết kiệm hơn so với phương pháp truyền thống, cây giống có độ đồng đều và sạch bệnh. Nằm trong khuôn khổ nhiệm vụ thường xuyên theo chức năng “Xây dựng mô hình nuôi cấy mô giống khóm MD2, hoa lan và hoa thược dược phục vụ chuyển dịch cơ cấu cây trồng tại tỉnh Sóc Trăng” do Trung tâm Ứng dụng Tiến bộ Khoa học và Công nghệ tỉnh Sóc Trăng thực hiện nhằm cung cấp cây giống đến các hộ trồng lan trên địa bàn tỉnh. Quy trình nhân giống hoa bằng phương pháp cấy mô có thể tóm lược như sau:

a. Khử trùng mẫu ban đầu và tạo mẫu gốc sạch bệnh phát triển tốt

Chọn cây lấy mẫu có các đặc điểm sau: Cây  khỏe mạnh sinh trưởng và phát triển tốt, đang trong giai đoạn sinh trưởng.

Tách các vảy hành ra từ cây, bóc lần các lá già cho đến khi xuất hiện các mầm chồi bên mang đỉnh sinh trưởng. Cắt bỏ gốc của mỗi mầm, sau đó khử trùng bằng cách ngâm trong cồn 70° trong 30 giây, rửa sạch bằng 3 lần nước cất vô trùng ngâm trong javel tỷ lệ trong 20 phút rửa lại bằng 3 lần nước cất. Việc khử trùng mẫu được thực hiện trong tủ cấy.

Mỗi mầm được đặt trong đĩa vô trùng và cẩn thận tách các lá non. Sau mỗi lần tách, nhúng mầm vào cồn 70° trong 1 giây và rửa với nước cất vô trùng. Chuyển sang một đĩa petri vô trùng khác, tách các lá mầm bằng dao nhọn vô trùng. Dùng kìm nhọn tách các lớp lá, cắt đỉnh sinh trưởng ra khỏi mô và cấy vào môi trường nhân giống ban đầu.

b. Xác định nồng độ NAA, BA ảnh hướng đến quá trình nhân chồi của hoa lan

Chồi hoa lan thu được từ quá trình tạo mẫu gốc, được cấy truyền vào môi trường MS có bổ sung chất điều hòa sinh trưởng thực vật với các nồng độ khác nhau nhằm để khảo sát ảnh hưởng của BA và NAA đến khả năng nhân nhanh chồi hoa lan. Thí nghiệm được bố trí cố định nồng độ NAA 0,1 mg/l khảo sát ba khoảng nồng độ BA lần lượt là 1, 1,5, 2 mg/L sau thời gian 30 ngày quan sát 2 mẫu

c. Nhân chồi hoa lan và theo dõi quá trình phát triển của chồi

Nhiệt độ lý tưởng để nhân giống Lan là 22°C - 26°C và tuỳ vào mỗi loài.
Sau 4-8 tuần, đỉnh sinh trưởng chuyển sang màu xanh lục và tạo ra các khối tròn gọi là thể chồi. Thể chồi được lấy ra khỏi môi trường cấy ban đầu, dùng dao nhọn cắt làm 4-6 miếng tuỳ kích thước của chồi. Lát cắt được chuyển vào môi trường duy trì (môi trường phát triển chồi). Mỗi đỉnh sinh trưởng sẽ phát triển ra một thể chồi mới sau khoảng 4 tuần, có thể cắt tiếp và cấy truyền sang môi trường mới.

d. Tái sinh cây hoa lan hoàn chỉnh

Khi đạt đến số cây giống cần thiết, ta chuyển thể chồi sang môi trường tạo rễ (môi trường có lượng auxin tăng lên để kích thích ra rễ). Sau 4 -5 tháng, các thể chồi sẽ phát triển thành cây con.

e. Thuần dưỡng cây hoa lan hậu nuôi cấy mô  

Cây con cao 5-7 cm và có từ 3-4 lá có thể chuyển sang cấy vào bầu giá thể vô trùng có bổ sung các chất dinh dưỡng như phân bón lá,thuốc kích thích rễ. Sau thời gian cây phát triển ổn định ta đem chuyển vào chậu. Sau khi chuyển chậu khoảng một tuần mới được bón phân, lúc này cây đã có đủ sức chống chọi với bệnh tật.

- Điều kiện nhà trồng: Ánh sáng cần giảm còn khoảng 50%, nhiệt độ tối ưu 25-30^oC.

- Chuẩn bị giá thể: Giá thể trồng trên vĩ nhựa bao gồm:  Mụn dừa+ giá thể lan theo tỷ lệ: 1:2 Sau khi phối trộn giá thể trồng tiến hành tưới tạo ẩm khoảng 70%.

- Tiến hành cấy vào vĩ nhựa: Sau khi giữ trong khay nhựa một ngày sẽ được đem ra cấy vào vĩ nhựa ươm. Chú ý giữ ẩm cho cây liên tục trong quá trình cấy, có thể vừa cấy vừa phun giữ ẩm xen kẽ nhau tránh tình trạng số lượng cây nhiều, thời gian cấy lâu sẽ làm mất ẩm.

- Sau 15 ngày ra vĩ hoa đã phục hồi tiếp tục chuyển hoa sang bầu cấy. Trong giai đoạn này cần giữ ẩm cho hoa và để hoa trong mát.

- Chuẩn bị bầu cấy: Bầu cấy có kích thước 12x12cm, chất trồng bao gồm: Trấu + mụn dừa + tro trấu theo tỷ lệ: 0,5:2;1.

- Tiến hành cấy hoa vô bầu. Giữ ẩm liên tục trong 7 ngày đầu tiên. : Phun kích rễ Cách 2 ngày tưới 1 lần, phun vào buổi sáng. Phun hết 1 tuần. Phun mù nước cho lá ướt. liều lượng 2 gam/ 10 lít nước sạch

- Chế độ chăm sóc: Sau 7 ngày lan sẽ phục hồi lại. Có thể bớt số lần phun xuống, chỉ cần giữ ẩm chất trồng là được.

- Tiếp tục chăm sóc hoa theo chế độ đó trong khoảng 50 ngày hoa sẽ đạt chiều cao 10-13 cm bắt đầu vô bầu.

- Trong quá trình này câng theo dõi thường xuyên hoa để đảm bảo nhiệt độ và ánh sáng thích hợp. Bổ sung thêm giá thể cho cây hoa khi hoa có kích thước lớn hơn. Cần bổ sung cho cấy thuốc kích thích rễ mỗi tuần một lần tưới,

- Cây hoa phát triển tốt trong điều kiện thoáng mát (khoảng 50% ánh sáng). Thường xuyên tưới nước vào buổi sáng sớm, không tưới vào buổi chiều vì cây sẽ dễ bị nhiễm bệnh. Có thể tưới bằng nhiều cách như tưới phun sương, tưới nhỏ giọt... nhưng phải đảm bảo vừa đủ ẩm độ làm mát cho cây. Khi hoa đã nở chỉ nên tưới gốc, không tưới vào lá và hoa, không tưới quá đẫm vì cây dễ bị thối.

Sau trồng 7-10 ngày dùng phân Humic+ phun phân bón lá pha loãng nồng độ 1% phun mù nước cho lá ướt, liều 2 gam/ 10 lít nước sạch Cách 3 ngày tưới 1 lần, phun vào buổi sáng, Phun hết 1 tuần

Sau đó bón thúc: 300 – 400g phân Urê và 400 – 500g/10 lít nước phun mù nước cho lá ướt, l Cách 5 ngày tưới 1 lần

Có thể dùng phân NPK , lượng bón NPK 5-7 ngày/lần mỗi lần sử dụng 20gam/10 lít nước phun mù nước cho lá ướt.

Dùng Antonik và kích thích rễ 1% tưới trực tiếp lên cây. cách 2 ngày tưới 1 lần, phun vào buổi sáng. Phun hết 1 tuần. Phun mù nước cho lá ướt. liều lượng 2 gam/ 10 lít nước sạch

Khi cây lan đã ra nụ hoa sử dụng phận bón lá + NPK 5-7 ngày/lần mỗi lần sử dụng 10gam/10 lít nước phun mù nước cho lá ướt. Dùng bình xịt tưới nước 2-4 lần/ngày tuỳ theo mùa nắng hay mùa mưa. Chú ý chỉ tưới nước ướt lá, phun sương giữ ẩm để cho cây ra hoa. Tưới nước: mùa khô ngày tưới 2 lần, tưới đẫm vào buổi sáng, chiều khô rồi tưới lại; mùa mưa 1-2 ngày tưới 1 lần.

Thuốc phòng trừ bệnh cho lan cấy mô, phun luân phiên các loại thuốc trừ nấm  (tránh kháng thuốc) giúp cây giống phòng một số bệnh do nấm; mùa khô định kỳ 3-4 tuần/ lần; mùa mưa định kỳ 1-2 tuần/ lần, liều lượng 2 gam/ 5 lít.

Từ một mô hoa Lan được chọn nuôi cấy cho đến ra cây con có 3-4 lá chuyển ra vườn trồng mất thời gian khoảng từ 7 đến 11 tháng.

Trên nền tảng nhiệm vụ thực hiện thuần dưỡng 200 cây hoa lan ra ngoài nhà lưới đạt tỷ lệ sống 80%.

Vũ Quan